Anadolu Demiryolu (1900)

Anadolu Demiryolu inşaatının imtiyazını, Alman bankasına verdiğimde, sırf siyasî sahada Alman imparatorluğu nun müzaheretine mazhar olabilmek için, uygun olmayan şartlarla bağışladığımı söyleyerek beni tenkit ettiler
Bu anlaşmada kilometre başına, tarafımızdan taahhüt edilen miktar hakikaten çok yüksektir. Fakat demiryolunun iflâs edeceğine dair buyrulan kerâmet doğru çıkmamıştır.
Son yıllık rapora göre (1899) gelirle, masraf muvazenesini bulmuştur. Pek yakın zamanda kilometre başına taahhüt ettiğimiz miktara da lüzum kalmayacağını ümit edebiliriz.
Hiç de fena muhasip değilimdir. Şahsî hesaplarım da bunu ispat eder. Anadolu Demiryolu' nun yalnız Alman Bankası için değil, bizim için de fevkalâde bir iş olduğuna kaniyim. Almanlar bazı riskleri göze aldıklarına güre kazançtan faydalanmaları da tabiîdir; buna rağmen aslan payı bize kalmaktadır.
Alınan raporlardan, demiryolunun geçtiği mıntıkalarda, zenginliğin günden güne arttığı anlaşılmaktadır. Bu suretle müslüman muhacirleri (Avrupa'dan hicret eden müslümanları ) yerleştirmek için çok müsait arazi elde etmiş olduk. Anadolu demiryolunun geçtiği vilâyetlerden elde edilen hasılatın mecmuu 500.000 TL. na yükselmiş, buna mukabil kilometre başına ödenen garanti 150.000TL. erişmiştir. Söylendiğine göre yolcu sayısı oldukça yüksektir. Fakat mühim olan mal naklidir, ben asıl buna ait rakamları açık bir delil telâkki etmekteyim. Eskiden nakliyat deve sırtında yapılırken bir ton buğdayın Eskişehir'den, Haydarpaşa'ya nakli 300 kuruş'a (60 Fr.) mal olurdu; şimdi 70 kuruş'a ( 14 Fr.) gelmektedir.
Eskiden memleketin iç taraflarında yetişen mahsul nakledilemediğinden , yetiştiği yerde telef olurdu.
Bu sebeple de köylü, yaşadığı yerin civarında, hemen satabileceği yerlerin ihtiyacına göre ekerdi. Bugün ucuz nakliyat sayesinde, çiftçi mahsulünü satabileceğinden emin olduğu için, ektiği miktarı arzu ettiği kadar arttırabilecek vaziyettedir. Anadolu hattının çok iyi teşkilâtlandırıldığı , istasyonlara yakın yerlerde mütemadiyen hububat depoları yapıldığı söyleniyor. Bu hat ümit edildiğinden çok daha evvel tatmin edici neticeler vermiştir.
Her şey bu kadar muvaffakiyetle neticelendiği için Allaha şükretmeliyiz. ilerliyoruz, hatta çok süratle ilerliyoruz! Bunu inkâr etmek için kör olmak icap eder!
Kaynak : Sultan Abdülhamid , Siyasi Hatıralarım , sf 74-75