Sadrazamlar (1903)

Çok fazla sadrazam değiştirdiğim söylenmekte ise de bu doğru bir hüküm değildir, Tarihimiz ; tetkik edildiğinde seleflerimin, benden daha fazla sadrazam değiştirdikleri rahatça görülebilir. İmparatorluğumuz kurulduğundan heri iki yüz sadrazam gelmiştir. Aralarında mevkiinde uzun zaman kalan az olmuştur. Bazıları bir kaç ay, hatta bazıları sadece bir kaç gün kalabilmişlerdir.
Mahmul IV'ün saltanatı zamanında yirmi kadar sadrazam değişmiştir. Ben, henüz bu rakamdan çok uzağım. Tabiî arada bir değişiklik yapmaya mecbur kaldığım oluyor. Bu. politika sahasında kendimi kurban vermeğe mecbur hissetmeme bağlıdır. Bazen İngiltere'yi yatıştırmak için Kâmil'i kullanmam icap ediyor, bazen de ihtiyar kurt Küçük Sait'e ihtiyaç oluyor.
Sadrazam değişmesi, imparatorluğumuz, bakımından fazla bir ehemmiyeti haiz değildir ama gene de hoş bir şey sayılmaz., Vezirleri ise mümkün olduğu kadar yerlerinde bırakmayı prensip edinmişimdir. Her sadrazam değişişinde kıyametlerin kopmasını çok lüzumsuz buluyorum. Çünkü Kâmil veya Sait hangisi olursa olsun, asıl sadrazam Yıldız 'da ikâmet eden benim!

Kaynak : Sultan Abdülhamid , Siyasi Hatıralarım , sf 84